Thuyền hoa thiên giới…

Được bao bọc bởi các sườn núi hùng vĩ của hai dãy núi Hoàng Liên Sơn và Hàm Rồng, trải dài hơn 20 km qua các xã: Lao Chải, Tả Van, Hầu Thào, Sử Pán (Sa Pa), thung lũng Mường Hoa nổi tiếng với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp. Đến Mường Hoa mùa Xuân, vào những ngày nắng đẹp, đứng trên sườn Fansipan nhìn xuống, thung lũng như một con thuyền chở đầy hoa đủ sắc màu, thi thoảng những đám mây trắng từ trên trời sà xuống giăng giăng khiến con thuyền như đang vươn mình băng lên tiên giới. Chính vì thế người dân nơi đây ví thung lũng như một con thuyền độc mộc chở hoa lên thiên giới.

Trước đây, người dân bản địa gọi thung lũng Mường Hoa theo tên của một làng người Tày định cư ở đây, tên này theo tiếng Tày là “Mương va”, có nghĩa là “Sải tay lớn”. Năm 1887, khi người Pháp đến xâm chiếm Sa Pa, do không phát âm được chữ “va”, nên họ gọi lệch là “Mường Hoa” và trong các văn bản hành chính của người Pháp cũng viết như vậy, cái tên Mường Hoa xuất hiện từ đó. Thung lũng Mường Hoa không chỉ đẹp mà còn rất nhiều điều kỳ bí, trong nó đang lưu giữ những dấu tích văn hóa độc đáo như bãi đá cổ, miếu thờ Long vương, khu bẫy đá đánh Pháp…

Đường nét Mường Hoa.

Trong số những dấu tích văn hóa đang tồn tại ở Mường Hoa thì bãi đá khắc cổ có lẽ là biểu tượng linh thiêng nhất, bí ẩn nhất của vùng đất này. Nó được nhà khảo cổ học người Pháp gốc Nga Victor Gololev phát hiện từ năm 1925. Bãi đá trải rộng 8 km², với gần 200 khối đá có kích thước, hình khắc khác nhau, trên đó vẽ tranh tả thực, hoa văn trang trí, hình người đang toả hào quang…

Qua những truyền thuyết từ đời này qua đời khác của người dân ở Mường Hoa, thì họ tin rằng những hình khắc trên đá chính là những câu thần chú của một vị thần giúp họ chế ngự thú dữ và các thế lực ma quỷ. Sau khi biến lũ thú dữ thành đá, vị thần đã làm phép khắc các câu thần chú lên người chúng. Để ghi nhớ công ơn của vị thần, người dân các bản làng đã lập miếu thờ và gọi là “Miếu thờ Long vương” (nằm ngay bên sườn đông thung lũng Mường Hoa, thuộc địa phận xã Tả Van).

Truyền thuyết về bãi đá khắc cổ, miếu Long vương thì vẫn là truyền thuyết, có người nhớ có người quên, nhưng chuyện đánh Pháp của người Mường Hoa thì những người dân ở đây luôn nhớ và kể cho con cháu nghe. Theo những tài liệu lịch sử, sau khi chiếm đóng Sa Pa, quân Pháp áp đặt nhiều luật lệ hà khắc với nhân dân ở vùng thung lũng Mường Hoa. Vào năm 1918, một thợ rèn tên là Giàng Xan ở thôn Lao Chải, xã Lao Chải đã đứng lên vận động nhân dân trong vùng đánh Pháp với khẩu hiệu “Có độc lập mới có cái ăn”. Ông Giàng Xan đã lập căn cứ, xây dựng các điểm phòng thủ đặt bẫy đá, bẫy chông đánh tan các trận càn của quân Pháp. Trước tình hình này, quân Pháp ở Sa Pa phải cầu cứu Thống sứ Bắc Kỳ huy động quân chia làm nhiều mũi tấn công mới phá được căn cứ của nghĩa quân. Mặc dù bắt được thủ lĩnh Giàng Xan, nhưng quân Pháp không dám xử bắn ông mà chỉ bắt giam vào nhà lao, đồng thời không dám thu thuế, bắt phu ở vùng này nữa. Hiện, ở Mường Hoa vẫn còn nhiều dấu tích về chiến lũy, khu bẫy đá đánh Pháp.

… và mô hình du lịch homestay

Không biết tự bao giờ, người Tày, Mông, Dao, Giáy đã đến Mường Hoa lập làng, lập bản cư trú. Mỗi dân tộc có tiếng nói, phong tục, tập quán và bản sắc văn hóa riêng. Không ở miền đất nào như ở Mường Hoa, khi mùa xuân đến, mỗi dân tộc lại tổ chức một lễ hội riêng như hội Gầu tào (hội chơi xuân của người Mông), hội Roóng pọc (hội cầu mùa của người Giáy), Lễ Tết nhảy của người Dao, Hội hát then của người Tày…

Đến Mường Hoa vào một ngày áp tết, đi qua các bản, làng ở các xã: Lao Chải, Tả Van, Hầu Thào, Sử Pán, tôi thấy một điều rất lạ, khác hẳn ngày xưa, ở đây có nhiều cư dân “ngoại” cư trú. Họ cũng sống bình thản như đang là một người bản địa thực thụ, cũng làm ruộng, ra suối giặt quần áo, lấy lá dong chuẩn bị gói bánh tết… Một điều lạ nữa là họ nói chuyện với người dân địa phương rất thân thiết. Cái lạ ở đây là không biết tự bao giờ, bà con ở đây lại nói ngoại ngữ giỏi đến vậy?

Ghé chân vào một ngôi nhà truyền thống của người Giáy ở thôn Tả Van Giáy 1, bà Lý Thị Lỳ - chủ nhà đang hướng dẫn hai du khách gói bánh gù truyền thống của người Giáy. Hỏi ra mới biết đó là những du khách nước ngoài đang ở đây theo một tour du lịch “Ăn Tết với người bản địa ở thung lũng Mường Hoa”. Nói về mô hình du lịch đặc biệt này, bà Lỳ cho biết: Làm du lịch cộng đồng không cần đầu tư lớn, bằng những ngôi nhà truyền thống của mình, bà con chỉ cần chỉnh trang cho gọn gàng và làm thêm công trình vệ sinh là đã có thể đón du khách tới ăn, nghỉ. “Còn tiếng Anh ư? Tối tối, người dân các bản lại mang sách đến lớp dạy tiếng Anh tổ chức ngay tại các thôn. Ở Mường Hoa có nhiều hộ cũng làm du lịch tại nhà, như gia đình tôi”.

Hiện, xã Tả Van đã có hơn 50 điểm lưu trú du lịch kiểu homestay, có thể đón hàng nghìn du khách mỗi ngày, những ngày lễ, tết, lượng du khách đến càng đông.

Với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, hùng vĩ và ngút ngàn tầm mắt của những cung ruộng bậc thang cùng những bản làng thấm đẫm bản sắc các dân tộc Mông, Giáy, Tày, Dao vẫn giữ được nét hoang sơ ẩn chứa trong mình những truyền thuyết, những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, nên thung lũng Mường Hoa cùng với thung lũng Mường Thanh (Điện Biên), A Sao (Thừa Thiên - Huế), Mai Châu (Hòa Bình), Tình Yêu (Đà Lạt) được bình chọn là 5 thung lũng đẹp và rộng lớn nhất Việt Nam. Bây giờ Mường Hoa trở thành điểm đến không thể thiếu của du khách mỗi khi đến Sa Pa.